Dziecko 5-6-letnie ma wprawdzie rozwinięty słuch fonemowy, ale jego sprawność często nie wystarcza do opanowania złożonego procesu jakim jest czytanie i pisanie.
Według Cackowskiej (1984 s. 31) „nauka ta wymaga od dziecka umiejętności świadomego różnicowania dźwięków mowy i wyodrębniania w słowach, gdyż bez tego niemożliwa jest ich symbolizacja za pomocą liter”. Również umiejętność zapamiętywania dźwięków w kolejności czasowej w danym słowie jest bardzo ważna. Od niej zależy treść znaczeniowa – te same dźwięki ułożone w innej kolejności tworzą inne słowo. Umiejętność świadomego dokonywania operacji analityczno-syntetycznych stanowi warunek gotowości do podjęcia nauki czytania i pisania.
Nie jest to dla dziecka proste. Naturalne warunki obcowania z dorosłymi nie wykształcają w stopniu dostatecznym umiejętności analizy i syntezy głoskowej. Dotychczas w procesie komunikacji językowej zwracało ono uwagę na stronę znaczeniową mowy. Natomiast dzieci przygotowujące się do rozpoczęcia systematycznej nauki czytania i pisania muszą odkryć, dowiedzieć się, że język mówiony jest potokiem artykułowanych dźwięków. Przy czytaniu i pisaniu musi sobie uświadomić, że potok mowy składa się ze zdań, te zaś z wyrazów, które z kolei można podzielić na sylaby i głoski. Chcąc przeczytać lub zapisać tekst dziecko musi przeprowadzić dokładną analizę i syntezę słuchową wyrazu. Czytając, dziecko musi najpierw przełożyć poszczególne znaki graficzne na właściwe im dźwięki mowy, a następnie złożyć je w całość odpowiadającą danemu słowu. Pisząc ze słuchu, dziecko wykonuje analogiczne czynności w odwrotnym porządku. Najpierw musi z całości słuchowej dyktowanego słowa wyodrębnić poszczególne dźwięki, później każdemu z tych dźwięków przyporządkować odpowiadający mu znak graficzny. Ten właśnie proces: składanie poszczególnych dźwięków w jedną całość przy czytaniu (synteza) i rozkładanie wyrazów na właściwe dźwięki przy pisaniu ze słuchu (analiza) sprawia dzieciom największe trudności. Napisane słowa bywają często niezrozumiałe – tak duże błędy popełniają dzieci. Umiejętność dokonywania analizy fonemowej konieczna jest szczególnie na początku nauki pisania. Na podstawie przeprowadzonych badań (por. m. in Milewski 1999) stwierdza, że dzieci, którym nie pozwolono dokonywać głośnej analizy fonemowej słów podczas ich zapisywania popełniły siedem razy więcej błędów niż dzieci, które miały możliwość głośnego głoskowania. Dorośli nie dokonują już takiej segmentacji fonemowej zapisywanego słowa, ponieważ korzystają z wykształconych stereotypów ruchowych.
Operacje analizy i syntezy głoskowej są dla dziecka nowe i trudne ze względu na swój abstrakcyjny charakter. Nie rozwijają się spontanicznie. Wymagają treningu i ćwiczeń. Prawidłowej analizy i syntezy słuchowej należy uczyć dzieci w trakcie celowo zorganizowanych ćwiczeń, gdyż wykonywanie tychże operacji wymaga dużej sprawności percepcyjnej i poprawnych operacji umysłowych. Najmniej skuteczne i przydatne będzie zmuszanie dziecka do „głoskowania”. Czynność ta jest trudna i nudna, gdyż wymaga pamiętania abstrakcyjnych dźwięków oraz wykonania z tymi ulotnymi „tworami” określonych operacji. Jednak trening tych umiejętności przeprowadzany w atrakcyjny sposób poprawia wyniki dzieci, zwłaszcza sześcioletnich (Galińska i Jarząbek 1990). Badania Krasowicz- Kupis (1999) potwierdzają, że przeprowadzenie analizy i syntezy fonemowej jest trudne nawet dla dzieci 6-letnich.
Wielu badaczy próbowało odnaleźć prawidłowości rządzące procesami analizy i syntezy głoskowej. W odróżnieniu od analogicznych operacji na sylabach, dzieci nie dzielą spontanicznie, w naturalnych sytuacjach na głoski. Różnice świadczyć mogą o innym charakterze tych umiejętności. Czy przeprowadzanie operacji na fonemach jest umiejętnością rozwojową, czy pochodną nauki czytania i pisania?
Badania przeprowadzone przez Kaja i Nair (2003) dotyczące znaczenia Testu Świadomości Fonologicznej w diagnozie dysleksji potwierdziły, że wieloaspektowa świadomość fonologiczna (taka, w której badany wykonuje kilka operacji fonologicznych jednocześnie) ma duże znaczenie dla opanowania umiejętności czytania. Szczególnie widoczne jest to w początkowej nauce czytania w wieku siedmiu lat. Wniosek ten, jak podkreślają same autorki, ma wartość nie tylko dla celów diagnostycznych. Przede wszystkim ma kluczowe znaczenie dla programów stymulacji rozwoju czy terapii. Również badania Krasowicz- Kupis (1999) potwierdzają wyniki korelacji między świadomością fonologiczną, a techniką i tempem czytania.
Lipowska (2001 s. 61) twierdzi, że „wspomniany wcześniej słuch fonemowy bazuje na słuchowym rozróżnianiu fonemów. Skoro identyfikacja fonemów jest umiejętnością uwarunkowaną rozwojowo, to operowanie nimi w izolacji nie może być, wyłącznie efektem nauki czytania i pisania”.